Triển lãm nhỏ thôi, nhưng cực kỳ dễ chịu. Vừa đủ thông tin, không quá dài dòng, lại gói gọn được nhiều khía cạnh thú vị của kimono, thứ tưởng như ai cũng biết sơ sơ mà hóa ra còn nhiều điều bất ngờ.
Kimono không chỉ là lụa là gấm vóc
Ai mà ngờ được, kimono có cả loại làm bằng… da hươu – dành riêng cho lính cứu hỏa Nhật Bản thời xưa! Và còn có loại kimono giấy, nhẹ và bền rồi làm nhăn để mềm mại thêm tập nữa. Ngẫm lại thì rất hợp lý. Nhà truyền thống Nhật làm từ gỗ, tre > dễ cháy > cần có đội cứu hỏa > và cần có đồng phục bảo hộ giúp nhận diện vị trí ngay giữa tình huống “nước sôi lửa bỏng”.
Còn người nghèo thì… vá mụt áo vải thừa mà mặc. Từ đây ra đời những chiếc Kimono vá – ghép vải nhưng vẫn rất hài hoà, đẹp. Những kỹ thuật như sashiko ra đời, vừa tiết kiệm, vừa đẹp, là bạn của người nghèo và là tiên phong cho lối sống bền vững đang trở nên quen thuộc hơn ở thế kỷ 21.
Nhuộm chàm indigo kiểu Nhật
Trong triển lãm có một góc nhuộm chàm mình khá thích. Nhuộm chàm thì nhiều văn hoá khác đều có nhưng mình phải khen là Nhật nhuộm chàm tinh tế, uyển chuyển và tinh, kỹ hơn các kỹ thuật thủ công thường thấy. Với kỹ thuật nhuộm bày, mải được ngâm trong màu chàm, chỉ khi phơi ra không khí mới dần chuyển sang màu xanh – và càng nhuộm, phơi nhiều lần thì màu càng sâu, càng đẹp. Trung bình 10-20 lần nhuộm, giữa các lần nhuộm vải được phơi khô hoàn toàn! Còn nữa, màu xanh chàm là sắc màu truyền thống giàu tính biểu tượng trong kimono Nhật, mang lại cảm giác huyền bí, sâu lắng, và thường được dùng để xua đuổi tà khí hoặc cầu phúc.
Các kỹ thuật nhuộm chàm nổi bật được giới thiệu trong triển lãm là:
- Shibori – buộc-nhuộm, đây là tie-dye.
- Katazome – nhuộm khuôn bằng hồ kháng.
- Yuzen – vẽ tay bằng hồ kháng (mình thích nhất cái này!).
Nhuộm – vẽ Yuzen
Kỹ thuật nhuộm – vẽ Yuzen có các bước như sau:
- Bước 1: Vẽ hoa văn trực tiếp lên vải (thường là lụa).
- Bước 2: ‘Vẽ’ với hồ kháng Dùng hồ kháng từ bột gạo nếp để “chặn màu”.
- Bước 3: Lên mầu. Sau đó tô màu từng phần bằng cọ.
- Bước 4: Rửa sạch hồ, để lại đường viền trắng rõ nét.
Sau đó, có thể thêu thêm hoặc dát kim loại để tăng độ sang trọng bậc hai nữa. - Tính ra Yuzen giống như vẽ tranh lụa kết hợp nhuộm tay vậy anh em ạ.
Nhuộm – in Katazome
Nếu Yuzen là nghệ thuật vẽ tay độc bản, thì Katazome là nghệ thuật khuôn mẫu – chính xác, đều đặn, truyền thống.
- Bước 1 : Tạo khuôn mẫu. Người thợ cắt hoa văn trên một loại giấy đặc biệt (gọi là katagami), thường được làm từ giấy washi được xử lý với nước cây sơn để tăng độ bền.
- Bước 2: Bôi hồ kháng (nori). Dùng dao hoặc bàn chải phết hồ kháng (làm từ bột gạo) lên khuôn. Hồ sẽ bít các phần cần giữ trắng – giống như vẽ bằng mặt nạ vậy.
- Bước 3: Nhuộm vải. Sau khi hồ khô, vải được nhúng vào thuốc nhuộm (thường là chàm). Phần có hồ sẽ không thấm màu.
- Bước 4: Rửa sạch và hoàn thiện. Hồ được rửa đi, để lại hoa văn trắng trên nền màu. Sau đó có thể thêu, vẽ tay thêm để tăng độ chi tiết.
- Lặp đi lặp lại cho đến khi đạt hiệu quả như ý
Mình rất ngạc nhiên vì không thấy nhắc đến nhuộm sáp ong, vốn cực kỳ phổ biến đi cùng với nhuộm chàm, chắc vì Yuzen đã thay thế – và tính ra thì đòi hỏi kỹ thuật cao hơn rất nhiều. Một lý do nữa, theo như mình suy đoán là do Nhật rất lạnh, sáp ong để vẽ được cần nóng chẩy. Nếu trời lạnh nó sẽ đông lại rất nhanh và khó điều khiển chất liệu. Tóm lại là cũng do thời tiết.
Thôi tiện thì giới thiệu nốt Shibori
Nhuộm buộc – nhúng Shibori (hơi giống tie-dye)
Shibori thì phổ thông nhất luôn, còn gọi là nhuộm buộc-nhúng, một kỹ thuật truyền thống tạo hoa văn bằng cách ngăn không cho thuốc nhuộm thấm vào toàn bộ vải thông qua buộc, vắt, gấp, xoắn, khâu… Kỹ thuật này dễ tiếp cận, trẻ con cũng chơi được, nên so với hai phương pháp trên nó thân thuộc hơn rất nhiều. Tuy nhiên, giống như các phương pháp nghệ thuật khác, tuy hiếm khi là người sáng tạo và có phát kiến mới nhưng cái gì vào tay người Nhật cũng đượ chau chuốt, nâng tầm nó lên một đỉnh cao mới
- Bước 1: Chuẩn bị vải. Trước tiên, vải (thường là cotton, lụa hoặc lanh) cần được giặt sạch để loại bỏ bụi bẩn hoặc hồ vải, giúp thuốc nhuộm bám đều hơn.
- Bước 2: Tạo hình. Sau đó, vải được tạo hình bằng nhiều kỹ thuật khác nhau. Các tạo hình phổ biến gồm có:
- Kanoko là buộc thành từng chùm nhỏ giống như tie-dye;
- Itajime là gấp vải thành hình vuông hoặc tam giác rồi kẹp chặt giữa hai miếng gỗ;
- Arashi là cuộn vải quanh một ống và xoắn để tạo vân mưa;
- Kumo tạo hình giống mây bằng cách gấp vải như quạt rồi buộc chặt;
- còn Nui là khâu rút chỉ để tạo nếp gấp chính xác.
- Bước 3: Cố định và nhúng chàm. Sau khi tạo hình, vải được buộc chặt bằng chỉ, dây thun hoặc kẹp để giữ cố định. Tiếp theo, thuốc nhuộm – thường là màu chàm (indigo) – được pha sẵn và vải sẽ được nhúng vào đó. Có thể nhúng một hoặc nhiều lần tùy theo độ đậm mong muốn. Mỗi lần nhúng xong, vải cần được đưa ra không khí để oxy hóa, giúp màu lên rõ và bền hơn. Khi màu đã đạt như ý, vải sẽ được xả sạch bằng nước lạnh, tháo hết dây buộc, kẹp hoặc chỉ khâu.
- Bước 4: Giặt. Cuối cùng là giặt nhẹ lại để loại bỏ phần thuốc nhuộm thừa, rồi đem phơi nơi thoáng mát.
Kết quả là mỗi sản phẩm nhuộm Shibori đều là một bản gốc – không cái nào giống cái nào hoàn toàn. Từ sự ngẫu hứng trong cách buộc đến cách thuốc nhuộm lan trên từng thớ vải, Shibori mang lại vẻ đẹp tự nhiên, cảm xúc và đầy cá tính.
Góc trưng bày còn có các yukata (kimono mùa hè) nhẹ, dễ mặc, với hoa văn động vật, hoa cỏ, dân gian Nhật. Chúng thường được mặc vào mùa lễ hội để cầu may, xua tà – đẹp mà còn nhiều ý nghĩa.
Ngoài ra triển lãm còn có trưng bầy các mẫu Kimono hiện đại, Komono cho đám cưới với các kỹ thuật thêu tay, và một số mẫu váy áo phương Tây được lấy cảm hứng từ Kimono. Tuy nhiên cá nhân mình thấy phần này không có gì đặc biệt cho lắm.
Tóm lại nè:
- Kimono là biểu tượng nghệ thuật và văn hóa Nhật Bản, từng thay đổi qua các thời kỳ lịch sử và vẫn giữ vai trò quan trọng đến nay.
- Trong thời Edo, kimono phát triển mạnh nhờ thịnh vượng kinh tế, kỹ thuật may được cải tiến vượt bậc.
- Ngày nay, kimono được tái hiện bởi các nhà thiết kế trẻ và quốc tế như một hình thức sáng tạo thời trang táo bạo. Táo bạo thôi chứ ko thuyết phục, mấy mẫu hiện đại bầy mình thấy chả có mẫu nào đẹp cả
- Kimono của tầng lớp lao động được tạo ra từ vật liệu đơn giản, sáng tạo và giàu tinh thần.
- Một số ví dụ nổi bật: kimono vá (boro), áo lính cứu hỏa bằng da, áo người Ainu từ vỏ cây và kimono giấy.
- Kimono được mặc trong những dịp trang trọng trong đời nữa, 3, 5,7, 20 tuổi, lấy chồng, làm lễ vvv…vvv
Triển lãm kéo dài từ tháng 6 đến đầu tháng 10, tại Melbourne. Giá vé $30. Hôm nào đi xem mấy bạn nhớ ăn quanh khu đó nhiều quán ngon nha
